Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w skrócie nazywana Europejską Konwencją Praw Człowieka to umowa międzynarodowa , która weszła w życie 3 września 1953 r., a jej stronami są wszystkie państwa członkowskie Rady Europy.
W oparciu o postanowienia Konwencji został powołany do życia Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu, do którego skargi mogą składać grupy osób, organizacje oraz osoby indywidualne. Adres Europejskiego Trybunału Praw Człowieka to:

Europejski Trybunał Praw Człowieka
Rada Europy
67075 Strasburg-Cedex
Francja

(..)

Podstawowe prawa i wolności objęte są przepisami rozdziału pierwszego Konwencji:

• prawo do życia (art. 2),
• zakaz niewolnictwa, poddaństwa i pracy przymusowej (art.4),
• prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5),
• prawo do sprawiedliwego i rzetelnego procesu (art. 6),
• gwarancja nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege (art.7),

Nulla poena sine lege – łacińska sentencja prawnicza oznaczająca nie ma kary bez ustawy.

Organy państwowe działające w systemie prawa stanowionego mogą podjąć działania tylko w zakresie kompetencji, które przyznają im obowiązujące normy prawne. Czyn nie jest karalny, jeśli nie istnieje norma prawna ustanawiająca sankcję za ten czyn. Co więcej, niedopuszczalne jest wymierzenie sprawcy kary, której za popełniony przez niego czyn ustawa nie przewiduje. Nie tylko zatem sam czyn musi być określony w ustawie (nullum crimen sine lege), lecz również kara przewidziana za ten czyn. [1]

• prawo do prywatności (art.8),
• wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9),
• wolność ekspresji (art. 10),
• wolność związkowa (art. 11),
• prawo do małżeństwa (art. 12),
• prawo do skutecznych środków odwoławczych (art. 13), co jest o tyle istotne, że droga dochodzenia swoich praw rozpoczyna się na gruncie prawa krajowego a wyczerpanie środków prawa wewnętrznego jest warunkiem uruchomienia procedury Konwencji,
• zakaz wszelkiej dyskryminacji (art. 14), przy czym przepis ten pełni jedynie funkcję pomocniczą w tym znaczeniu, iż jego naruszenie może nastąpić tylko w powiązaniu z pogwałceniem innego prawa, gwarantowanego Konwencją – zatem art. 14 nie zawiera ogólnego zakazu dyskryminacji,
• możliwość derogowania zobowiązań konwencyjnych (art. 15).

Prawa te przysługują człowiekowi od momentu urodzenia i z tego jedynie powodu, iż jest ona człowiekiem. Dlatego też, podobnie jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Konwencja Europejska nie kreuje ani nie nadaje wymienionych w niej praw, stwierdza natomiast ich istnienie. Następne rozdziały zawierają przepisy, konstytuujące mechanizm kontrolny Konwencji, organizację i funkcjonowanie Trybunału oraz procedury postępowania w fazie rozpatrywania skarg. Znajdziemy tu przepisy wskazujące podmioty, uprawnione do wniesienia skargi, zasadę wykorzystania krajowych środków odwoławczych, będącą jednym z warunków dopuszczalności skargi oraz inne warunki dopuszczalności skargi.

Podstawowy tekst Konwencji uzupełniony jest przyjętymi później protokołami dodatkowymi. Można je podzielić na trzy kategorie: część z nich (1, 4, 6, 7, 12, 13) rozszerza katalog chronionych praw.

I tak Protokół 1 wprowadza dodatkowo:

• prawo do niezakłóconego korzystania ze swojego mienia (art.1),
• prawo do nauki oraz prawo rodziców do wychowania dzieci według własnych przekonań religijnych i filozoficznych (art.2),
• prawo do wolnych wyborów, opartych na tajnym głosowaniu w warunkach, zapewniających swobodę wyrażania opinii (art.3).

Protokół 4 gwarantuje, poza prawami, wymienionymi w Konwencji i Protokole I, także:

• prawo do niezakłóconego korzystania ze swojego mienia (art.1),
• prawo do swobodnego poruszania się, wolność wyboru miejsca zamieszkania na terytorium państwa legalnego pobytu oraz prawo do swobodnego opuszczenia terytorium każdego kraju, również własnego (art.2),
• zakaz indywidualnego i zbiorowego wydalania własnych obywateli,zakaz odmowy wstępu na terytorium państwa obywatelstwa (art.3),
• zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców (art. 4).

Protokół 6 wprowadza w art. 1 zakaz orzekania i wykonywania kary śmierci w czasie pokoju. Art. 2 protokołu przewiduje możliwość orzekania i wykonywania kary śmierci (wyłącznie zgodnie z postanowieniami ustawy) za czyny popełnione w czasie wojny bądź bezpośredniego nią zagrożenia. W protokole tym zawarty jest także zakaz derogowania jego postanowień na podstawie art. 15 oraz zakaz zgłaszania zastrzeżeń na podstawie art. 64 Konwencji.

Zgodnie z Protokołem 7 katalog praw chronionych uległ dalszemu rozszerzeniu o kolejne prawa, mianowicie:

• zakaz wydalania z terytorium Państwa Strony Konwencji cudzoziemców, przebywających na tym terytorium legalnie; wyjątkiem jest tu wydalenie w wyniku decyzji, wydanej zgodnie z prawem i po przedstawieniu powodów, uzasadniających wydalenie, po rozpatrzeniu sprawy i zapewnieniu cudzoziemcowi właściwej reprezentacji przed organem, rozpatrującym sprawę (art.1)
• prawo do kontroli instancyjnej wyroków skazujących (art. 2),
• prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie (art.3),
• reguła ne bis in idem w prawach karnych (art.4),

Ne bis in idem (łac.) – pojęcie wywodzi się bezpośrednio z cywilnego prawa rzymskiego. Dosłownie termin można przetłumaczyć jako „nie dwa razy w tej samej (sprawie)”. W terminologii prawniczej oznacza to zasadę, wedle której nie można orzekać dwa razy w tej samej sprawie.{ 2 przyp. red.}

• równouprawnienie małżonków (art. 5).

Protokół 12 zawiera generalny zakaz dyskryminacji a dopiero podpisany Protokół 13 zakaz stosowania kary śmierci we wszelkich okolicznościach.

Odrębna grupą są protokoły, zmieniające procedurę postępowania przed Trybunałem, czyli zawierające postanowienia ustrojowo – proceduralne. Do tej kategorii zalicza się Protokół II, III, V, VIII, IX, X, XI.

Materialne postanowienia Konwencji opisują jedynie standard minimalny, co oznacza, że w żadnym przypadku nie mogą być powoływane jako podstawa ograniczenia praw i wolności, przysługujących z mocy prawa krajowego.

Skarga indywidualna
Prawo do składnia skargi indywidualnej jest fundamentem, na którym opiera się cały europejski system ochrony praw człowieka. Zgodnie z artykułem 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (prawo do jej składania ma: “każda osoba fizyczna, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia praw zawartych w Konwencji lub jej Protokołach(…)”.[1]